Phục hồi chức năng sau phẫu thuật tái tạo dây chằng chéo trước khớp gối

PHỤC HỒI CHỨC NĂNG SAU PHẪU THUẬT TÁI TẠO DÂY CHẰNG CHÉO TRƯỚC KHỚP GỐI
I. ĐẠI CƯƠNG
– Khớp gối là một khớp lớn của cơ thể, được giữ vững nhờ hệ thống các dây chằng, bao khớp, sụn chêm và các cơ bao bọc xung quanh nó. Dây chằng chéo trước có vai trò quan trọng cho việc giữ cho xương chày không bị trượt ra trước so với xương đùi khi khớp gối vận động.
– Đứt dây chằng chéo trước là một thương  tổn thường  gặp mà nguyên nhân chủ yếu do các chấn thương thể thao, tai nạn giao thông, tai nạn lao động hay tai nạn sinh hoạt. Khi dây chằng chéo trước bị đứt, xương chày bị trượt ra trước so với xương đùi, khớp gối bị mất vững, người bệnh đi lại khó khăn. Tình trạng lỏng khớp kéo dài có thể dẫn đến các thương tổn thứ phát như rách sụn chêm, giãn dây chằng bao khớp, thoái hóa khớp.
II. CHẨN ĐOÁN
1.Các công việc của chẩn đoán
1.1. Hỏi bệnh
Bệnh nhân được phẫu thuật tái tạo dây chằng chéo trước bao nhiêu ngày.
1.2. Khám và lượng giá chức năng
Nếu sau mổ ngày thứ 2 trở đi, hướng dẫn bệnh nhân tập luyện theo liệu trình phục hồi chức năng.
Sau khi bệnh nhân hết thời gian nằm điều trị tại khoa phẫu thuật: Đánh giá độ sưng nề khớp, biên độ vận động khớp, cơ lực chân phẫu thuật để đưa ra bài tập phục hồi chức năng cho phù hợp.
1.3. Chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng: Chỉ chụp lại MRI khớp gối khi có chấn thương khớp gối lại hoặc có dấu hiệu lỏng khớp rõ.
2. Chẩn đoán xác định: Dựa vào cách thức phẫu thuật
III. PHỤC HỒI CHỨC NĂNG VÀ ĐIỀU TRỊ
1. Nguyên tắc điều trị và phục hồi chức năng
Phẫu thuật nội soi tái tạo dây chằng chéo trước cho phép người bệnh tập PHCN sớm sau phẫu thuật, khớp gối nhanh chóng lấy lại được biên độ vận động như trước phẫu thuật, sức cơ hồi phục, đồng thời tránh teo cơ đùi.
2. Các phương pháp và kỹ thuật phục hồi chức năng
Bài tập gồm những giai đoạn như sau:
2.1. Ngày 1 sau phẫu thuật
– Tập lắc, di động xương bánh chè
– Mang nẹp đùi cẳng chân cố định sau mổ: tập dạng và khép chân, tập nâng toàn bộ chân lên khỏi mặt giường, tập vận động cổ chân trong nẹp.
– Tập co cơ tĩnh trong nẹp: tập gồng cơ đùi, cơ cẳng bàn chân
– Tháo nẹp ngày 3-4 lần, tập gấp duỗi gối chủ động có trợ giúp, gấp gối <60º
– Đeo nẹp liên tục cả ngày và đêm, kê cao chân phẫu thuật khi nằm nghỉ.
– Bệnh nhân có thể ngồi dậy trên giường.
2.2. Ngày 2 sau phẫu thuật
– Tiếp tục tập các bài tập trên như ngày thứ nhất
– Mang nẹp: bệnh nhân có thể tập ngồi, tập đứng dậy tỳ nhẹ xuống chân đau với trọng lượng bằng 50% trọng lượng cơ thể.
– Sử dụng 2 nạng nách trợ giúp.
2.3. Ngày 3 sau phẫu thuật
– Tiếp tục tập các bài tập như ngày 1, 2 với cường độ tăng dần.
– Tập vận động chủ động có kháng trở các khớp tự do tại chân phẫu thuật.
– Bệnh nhân đi lại, sử dụng 2 nạng nách trợ giúp.
2.4. Sau 1 tuần sau phẫu thuật
– Có thể gấp gối đến 90 độ.
– Chịu trọng lượng trên chân phẫu thuật với cường độ tăng dần đến 100% trọng lượng.
– Nếu khớp gối sưng đau tăng lên, ngưng tập, chườm lạnh khớp gối.
– Mang nẹp cố định gối 4 tuần.Sử dụng nạng nách 4-6 tuần.
– Sang tuần thứ 2: Khớp gối phải được duỗi hoàn toàn, gối phải gấp được 90 độ, sức cơ tứ đầu đùi phải đủ mạnh.
2.5. Từ tuần thứ 3 đến hết tuần thứ 4
– Tăng cường tập vận động thụ động gối để gối gấp dần tối đa đến 120 độ.
– Tăng cường tập nâng chân, tập gấp duỗi gối chủ động tư thế ngồi (chưa có lực cản) để tăng sức cơ tứ đầu đùi.
– Tập đứng dồn 100% trọng lượng lên chân phẫu thuật.
– Tập đạp xe đạp tại chỗ không có lực cản.
– Tập sức cơ tứ đầu đùi bằng cách dùng lực cản ở cẳng chân khi khớp gối duỗi dần từ 90 đến 60 độ.
* Sau phẫu thuật 4 tuần phải đạt: tầm vận động khớp gối là 120 độ và có thể đứng được trên chân phẫu thuật với toàn bộ trọng lượng cơ thể.
2.6. Từ tuần thứ 5 đến hết tuần thứ 6
– Tập gấp gối tích cực hơn để tăng tầm vận động của khớp.
– Tập nhún đùi (xuống tấn) trong giói hạn khớp gối duỗi dần từ 90 đến 40 độ và ngược lại, tốc độ tăng dần theo thời gian.
– Tập bước lên và bước xuống một bậc thang.
– Tập sức mạnh cơ đùi bằng cách tập nâng đùi với tạ hoặc bao cát hoặc chun khi khớp gối gấp 90 độ với trọng lượng tăng dần.
– Day mềm sẹo mổ, tập di động xương bánh chè.
2.7. Từ tuần thứ 7 đến hết tuần thứ 10
– Tăng cường các bài tập trên để đạt được biên độ gấp duỗi khớp gối thụ động bình thường.
– Bỏ nẹp, tập đi bộ tích cực và tập dáng đi bình thường.
– Tập bước lên và bước xuống đến 2-3 bậc thang.
– Tập nhún đùi với tầm vận động gấp duỗi gối tăng lên và tốc độ tăng dần.
– Tập chạy trên đường bằng phẳng.
2.8. Từ tuần thứ 11 đến tuần thứ 16
– Tăng cường các bài tập trên.
– Tập các bài tập tăng cường sức mạnh cơ tứ đầu đùi và cơ chậu chày.
– Tập gấp duỗi gối chủ động phải đạt biên độ bình thường.
– Vào tuần thứ 16 tầm vận động duỗi chủ động phải đạt duỗi hoàn toàn.
2.9. Từ tháng thứ 5 đến hết tháng thứ 6
– Tập các bài tập tăng cường sức mạnh cơ tứ đầu đùi và cơ chậu chày.
– Tập chạy tốc độ tăng dần, tập lên xuống bậc thang tích cực hơn.
2.10. Tháng thứ 7
– Bắt đầu làm quen các môn thể thao ưa thích nhưng với mức độ phù hợp. từ tháng thứ 8 trở đi mọi hoạt động nặng đều được tham gia, tập nhảy trên chân được phẫu thuật. Tập luyện và thi đấu thể thao bình thường.
3. Các điều trị khác
– Điều trị: Thuốc giảm đau chống viêm chống phù nề tăng cường.
– Vật lý trị liệu: vi sóng, điện phân thuốc, điện xung từ tuần thứ 2 sau phẫu thuật
– Điều trị hỗ trợ: bằng các dụng cụ nạng, gậy, chun, tạ.
IV. THEO DÕI VÀ TÁI KHÁM
Sau phẫu thuật 2 tuần bệnh nhân được tái khám sau đó cứ 1 tháng được tái khám 1 lần đến khoảng thời gian 1 năm sau phẫu thuật.
Trích: Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị của chuyên ngành Phục hồi chức năng 2014 của Bộ y tế: Số 3109/QĐ-BYT